Prawo i sprawiedliwość

Wiem jakie skojarzenie wywołuje ten tytuł. Nic z tego. Postaram się przejść od razu do sedna sprawy, chociaż nie gwarantuję, że nie ulegnę pokusie nawiązania do aktualnych wydarzeń.

Zwrot “prawo i sprawiedliwość” występuje w Biblii, stąd moje zainteresowanie tym tematem. W poprzednim poście (Bóg w samo południe) wspomniałem słowa, jakie Bóg powiedział o Abrahamie - “Wybrałem go bowiem, aby nakazał synom swoim i domowi swemu po sobie strzec drogi Pana, aby zachowywali sprawiedliwość i prawo, tak iżby Pan mógł wypełnić względem Abrahama to, co o nim powiedział” (1 Moj. 18:19). Po raz pierwszy w Biblii, przynajmniej w polskim przekładzie jaki najczęściej używam, występuje ten zwrot, chociaż w innej kolejności i jest nawiązaniem do zasadniczej postawy człowieka, polegającej na zupełnym posłuszeństwie wobec Bożego prawa, ze względu na Jego sprawiedliwość.

Wpierw chcę zająć się prawem. Hebrajskie słowo “תֹּורָה” [tora] znaczy “prawo” w jego zasadniczym kształcie. Język hebrajski zna kilka wyrażeń, które często są tłumaczone jednakowo, a w oryginale znaczą co innego. Pierwszy werset, który pomoże zrozumieć różnice, znajdziemy w pierwszej księdze Biblii, w rozmowie Boga z Izaakiem, już po śmierci Abrahama. Gdy w ziemi, w której mieszkał Izaak panował głód, Bóg ostrzegał go, aby nie szukał pomocy w Egipcie. Pan obiecał Izaakowi błogosławieństwo na wzór tego, jakie otrzymał Abraham, pod warunkiem takiego samego posłuszeństwa. Bóg powiedział: “dlatego że Abraham był posłuszny głosowi mojemu i strzegł tego, co mu poleciłem, przykazań moich, przepisów moich i praw moich” (1 Moj. 26:5). W tym zdaniu występują trzy podstawowe terminy określające różne rodzaje prawa - przykazania, przepisy i prawa. Ponieważ tłumaczenia tekstu biblijnego dopuszczają pewną dowolność, muszę odwołać się do oryginału.

 Tak oto spotykamy tutaj hebrajskie “מצות” [mitsvah], czyli “przykazanie” lub “rozporządzenie”. Drugim słowem jest “חקות” [chuqqah), czyli “zwyczaj”, “zarządzenie” lub “statut”. Ostatnie wyrażenie, to “tora”, w języku polskim określane najczęściej jako “prawo”, lub “zakon”. Oczywiście, w tym krótkim rozważaniu nie jestem w stanie dokonać szczegółowego wyjaśnienia różnic. Dlatego postanowiłem zająć się tylko jednym określeniem prawa w języku hebrajskim, wyrazem “tora”. Samo słówko “tora” występuje w Starym Testamencie 222 razy w 213 wersetach. Jego znaczenie jest bardzo istotne dla zrozumienia Bożej sprawiedliwości, która jest ściśle związana z Jego prawem.

Pozwolę sobie jedynie na bardzo ogólne ukazanie czym jest Boże prawo i jakie jest jego powiązanie ze sprawiedliwością. Myślę, że najważniejsze znaczenie tego słowa występuje w momencie nadania Bożego Prawa, czyli Zakonu. W tym celu Bóg wezwał Mojżesza na górę Synaj, gdzie wręczył mu Dekalog. Bóg powiedział: “Wejdź do Mnie na górę i pozostań tu. Dam ci kamienne tablice, z Prawem i przykazaniami, które zostały spisane dla pouczenia ludu” (2 Moj. 24:12 [B.W-P.]). W tym wersecie występują dwa określenia - “tora” i “mitsvah”, czyli “Prawo” i “przykazania”, jako objaśnienie tego, co Bóg miał na uwadze, dyktując to prawo. Myślę, że najlepiej tę różnicę ukazuje Chrystus w Kazaniu na Górze. Pan Jezus w odwołaniu się do zapisanych w Dekalogu Przykazań, użył takiego wyrażenia: “Słyszeliście, iż powiedziano: Nie będziesz cudzołożył” (Mat. 5:27). Tak zostało to prawo zapisane na tablicach i tak nauczał Mojżesz, aby synowie Izraela je przestrzegali. Natomiast Chrystus, który doskonale znał zamysł, jaki Bóg zawarł w tym prawie, wskazał na pełne zrozumienie tego Przykazania: “A Ja wam powiadam, że każdy kto patrzy na niewiastę i pożąda jej, już popełnił z nią cudzołóstwo w sercu swoim” (w. 28). Jak więc widzimy, nie wystarczy pokazać, że ktoś nie łamie tego przykazania, ponieważ nie ma świadków zabronionego czynu. Bóg, który to prawo ustanowił, zna zamiar serca, zanim czyn zostanie popełniony.

Aby zrozumieć konsekwencje nieposłuszeństwa wobec prawa, musimy przyjrzeć się kryterium oceny, jaką stosuje autor tego prawa. Prawo, o jakim piszę w tym rozważaniu, zostało utworzone przez Boga. Jak wiemy, On jest sprawiedliwy. Mojżesz, w swojej pieśni o Bogu powiedział: “On jest skałą! Doskonałe jest dzieło jego, Gdyż wszystkie drogi jego są prawe, Jest Bogiem wiernym, bez fałszu, Sprawiedliwy On i prawy” (5 Moj. 32:4).

Określenie “צדיק” [tsaddiq], które w tłumaczeniu znaczy “sprawiedliwy”, jest formą przymiotnikową słowa “sprawiedliwość”. Czym jest sprawiedliwość? Oczywiście w tej krótkiej refleksji mogę jedynie wyjaśnić, że jest to uczciwe, prawne postępowanie, czyli jednakowe traktowanie każdego w obliczu obowiązującego prawa. Klasyczna definicja, według Ulpiana, rzymskiego prawnika, “sprawiedliwość jest stałą i niezmienną wolą przyznania każdemu należnego mu prawa” (net). Pamiętajmy, że prawo rodzi odpowiedzialność i konsekwencje nie przestrzegania go.

Wersety biblijne, na jakie powołuję się w tym tekście (1 Moj. 18:19 i 5 Moj. 32:4), wprowadzają dodatkowe wyrażenie prawne. Jest to hebrajskie słowo “משפט” [misphat], które znaczy “wyrok orzeczony sądowo, wyroki Boże”. Mojżesz został powołany przez Boga, aby nauczał synów Izraela dróg Pana, by “czynili sprawiedliwość i sąd” (1 Moj. 18:19 [B.G.]).

Tak więc Boże prawo rodzi konsekwencje, gdyż Bóg będzie sądzić sprawiedliwie. Nie według zewnętrznego obrazu, jaki my widzimy, czy inni ludzie widzą nas. On będzie sądzić sprawiedliwie według Jego własnego obrazu, jaki On widzi w naszych sercach i sumieniach.

Bóg dał nam również prawa, jak mamy postępować wobec naszych bliźnich. Bóg ostrzegał Mojżesza, który miał uczyć lud Boży, “Nie dopuść, byś miał uczynić coś podobnego, by uśmiercić sprawiedliwego wespół z bezbożnym, by sprawiedliwego spotkało to samo, co bezbożnego. Nie dopuść do tego! Czyż ten, który jest sędzią całej ziemi, nie ma stosować prawa?” (1 Moj. 18:25). To ostatnie retoryczne pytanie w innym przekładzie brzmi tak: “Izali Sędzia wszystkiej ziemi nie uczyni sprawiedliwości?” [B.G.]. Bóg, jedynie Bóg wyda sprawiedliwy wyrok. Ludzie mogą oceniać nas, sądzić nas nie zawsze zgodnie z prawem, jakie nam przysługuje z woli Boga. Paweł apostoł naucza i zarazem pociesza wierzących w Rzymie: “Najmilsi! Nie mścijcie się sami, ale pozostawcie to gniewowi Bożemu, albowiem napisano: Pomsta do mnie należy, Ja odpłacę, mówi Pan” (Rzym. 12:19).

Powyższy tekst jest jedynie wprowadzeniem do szerokiego zagadnienia “prawa i sprawiedliwości”. zarówno w naszym życiu społecznym, jak i duchowym. Wszędzie tam, gdzie żyjemy we wspólnocie ludzi, doświadczamy działania “prawa i sprawiedliwości”.

W następnym wpisie, będzie o tym, że nie zawsze tam, gdzie jest prawo, występuje również sprawiedliwość.

 Henryk Hukisz